Zgodnie z obyczajami panującymi w większości kultur i religii ciało ludzkie po śmierci traktowane jest z szacunkiem, a naruszenie tej zasady jest surowo karane. Na rodzinach zmarłych spoczywa konieczność zorganizowania pochówku i dbania o grób w przyszłości. Pogrzeb jako ostatni ziemski akt, poza obowiązkiem moralnym, jest także nakazem religijnym.

Pogrzeb brata czy kara? Prawa ludzkie czy boskie?

Antygona, bohaterka dramatu pochodzącego z okresu antycznej Grecji, musi dokonać wyboru między prawem ludzkim a boskim. To wybór między literą prawa stworzonego przez władcę, a prawami moralnymi. Okrutny król Kreon zakazał pogrzebania ciała Polinika, którego uznano za zdrajcę. W kategoriach etycznych, moralnych Antygony brak pogrzebu byłby niczym innym, jak sprzeciwieniem się woli bogów i odarciem zmarłego z resztek czci. Kobieta organizuje pogrzeb traktując to jako swoją powinność wobec brata oraz religii. Zostaje za to surowo ukarana. Dokonywanie wyborów, w których każde wyjście jest obciążone ryzykiem kary jest dość typowe dla naszego życia – wybór zgodny z przekonaniami moralnymi zawsze zasługuje na szacunek i najwyższe uznanie.

Po co umarłemu godność?

Może to pytanie nie należy do wysoce eleganckich, ale nie powinno pozostać bez odpowiedzi. Gdy w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej, albo opowiadaniach Borowskiego mamy opisy ofiar zbrodni nazistowskich, to są to opisy ludzi, którzy nie mieli pogrzebu. Bezimienni, okradzeni z dóbr materialnych, z ciałami potraktowanymi okrutnie, zbezczeszczonymi. Pogrzebu nie mieli również bohaterowie wiersza „Warkoczyk” Różewicza. Ich włosy, skóra, tłuszcz zostały wykorzystane do produkcji różnych przedmiotów. Nikt bliski nie mógł odwiedzić ich mogiły, odmówić modlitwy, wspomnieć bliską osobę.

Bestialskie strzały w tył głowy oddane w kierunku polskich oficerów w Katyniu, Starobielsku, Kozielsku i innych miejscach kaźni sowieckiej same w sobie stanowiły akt odebrania godności ludziom, którzy stanęli na drodze okupanta. Zasypanie ciał w leśnych dołach trudno nazwać pogrzebem.

Pogrzeb jest ważny, aby w sposób uroczysty przeprowadzić zmarłego na drugą stronę, towarzyszyć mu w ostatnim ziemskim spacerze, a przy tym okazać swoje przywiązanie i pamięć.